Jednym z nowych rodzajów uzależnień jest natręctwo (przymus) kupowania, określane także mianem zakupoholizmu. W odniesieniu do tego terminu stosowane są też określenia kupowanie kompulsywne, impulsywne, kupowanie nadmierne, kupowanie dysfunkcyjne, shopoholizm, kupnoholizm, zakupomania czy uzależnienie od kupowania.
Kupowanie kompulsywne najczęściej oznacza chroniczne, powtarzające się zakupy, które stają się podstawową reakcją na negatywne wydarzenia i uczucia jednostki. [O’Guinn, Faber, 1989].
Zakupnoholizm charakteryzuje się nieodpartą żądzą kupowania i nagłym spadkiem napięcia po dokonaniu zakupu. Występuje silny przymus i brak (lub ograniczona) kontrola, co daje podstawę do traktowania tych zachowań w kategorii uzależnienia.
Zakupy impulsywne są podejmowane nagle i spontanicznie, najczęściej pod wpływem bodźca zewnętrznego. Natomiast kupowanie kompulsywne jest rozłożone w czasie i podejmowane przede wszystkim w celu radzenia sobie z negatywnymi emocjami (czynnik wewnętrzny). Wymagają poświęcania dużej ilości czasu i zwykle dotyczą rzeczy niepotrzebnych. Prowadzi do uzależnienia. Osoby kupujące kompulsywnie mogą czasami dokonywać zakupu pod wpływem impulsu, ale głównym czynnikiem motywującym ich do kupowania jest potrzeba uwolnienia się od napięcia i negatywnych emocji, głównie lęku.
Kryteria uzależnienia od zakupów
Według Bohdana Woronowicza o uzależnieniu od zakupów można mówić, gdy występują co najmniej trzy spośród wymienionych objawów:
- Silna potrzeba lub poczucie przymusu dokonywania zakupów,
- Brak kontroli zachowań związanych z zakupami, w tym upośledzenie kontroli nad powstrzymywaniem się od zakupów oraz nad długością i częstotliwością poświęcania czasu na ich dokonywanie,
- Występowanie niepokoju i rozdrażnienia przy próbach ograniczenia możliwości dokonywania zakupów oraz ustępowanie tych stanów z chwilą pojawienia się sposobności ich robienia,
- Postępujące zaniedbywanie alternatywnych źródeł przyjemności lub dotychczasowych zainteresowań na rzecz dokonywania zakupów,
- Kontynuowanie zakupów pomimo szkodliwych następstw
Typy zakupoholików
- Pierwszy typ stanowią osoby, które kupują głównie na wyprzedażach, przecenach i okazyjnych akcjach internetowych. Ten rodzaj konsumentów zazwyczaj nie jest zainteresowany dalszym losem nabytych produktów. Dla nich ważny jest sam akt zakupu Kupowanie podnosi poczucie własnej wartości, a w przypadku zakupowych „okazji” daje poczucie „wyjątkowości” i dumy.
- Drugim typem jest zakupoholik-kolekcjoner. Jest zainteresowany kupowaniem tylko wybranych produktów. W odniesieniu do innych jest zwykle kompetentny, co dodatkowo sprzyja poczuciu własnej wartości.
- Wyróżnia się także innowatorów. Są to osoby goniące z nowinkami, dokonujące zakupów przede wszystkim nowych, modnych i będących „na topie” produktów.
- Następny typ to osób, których nie stać na rzeczywiste zakupy i które zaspokajają potrzebę kupowania poprzez oglądanie produktów i przebywanie w ich obecności. Zjawisko window shopping.
- Kolejny typ stanowi specyficzna grupa nabywców wirtualnych, którzy zamawiają towary, po czym wycofują się lub nie opłacają zamówienia. Dla nich ważniejsze jest wybieranie i zamawianie towaru niż jego posiadanie.
CLEVER BUYING 
